Përvoja me trenin famëkeq të `Bllacës`

Antigona Uka Lutfiu

"Mami, babi, dua ta bëjmë një lojë bashkë”, na u drejtua Lura, vajza jonë tetë vjeçe, derisa po ktheheshim në shtëpi. “A keni hipur ndonjëherë në tren?”, ishte pyetja e parë. “Po”, iu përgjigja unë, “kam hipur për herë të parë dhe të fundit në tren, gjatë luftës, madje, kam hipur nga dritarja”. Ktheva sytë nga hekurudha, ku po kalonte treni, që kishte nxitur kureshtjen e Lurës për përvojat tona me trenin, dhe si nëpër ëndërr u përsëritën qindra kujtime të asaj dite. Ende sot, njëzet e dy vjet pas luftës, treni për mua ka sinonim tmerrin e Bllacës, ku zbarkuam, ka sinonim përvojën më të hidhur jetësore, traumën e pashëruar dhe kujtimet më të trishta.
Mbaj mend që dëbimi nga shtëpitë tona kishte nisur ato ditë të fundit të marsit ’99, derisa fqinjët tanë, Herticët, kishin vendosur t’i rezistonin largimit, duke u ballafaquar me forcat e armatosura serbe. Si familje e madhe që ishim, u vendos t’i bashkohemi karvanit të njerëzve të dëbuar para nesh, në mënyrë që t’i shpëtonim më të keqes. Më kujtohet si sot, si e rrudhja shpinën sa herë dëgjoja rafalët e automatikëve nga luftimet pak metra tutje, e bindur se nga gjithë ata plumba, ndonjëri do të na kapte ne të pambrojturve. Kemi ecur rrugës nga Xhamia e Llapit, të tmerruar për vdekje, bashkë me prindërit, vëllezërit, motrat, dy kunatat dhe mbesën e parë të shtëpisë, e cila asokohe ishte vetëm pesëjavëshe. Kolona, me farefis, me dy familje që ishin të strehuar ato ditë te ne, me fqinjë e njerëz të panjohur, ishte e gjatë. Rrugët ishin të zymta, dyqanet të thyera e të plaçkitura. Të dukej se është ndërprerë jeta dhe ne që po ecnim po iknim në frymën e fundit. Prishtina, dukej e vdekur, e frikshme. Çdo kthesë të ngjallte frikën e ballafaqimit me forcat serbe... Atë ditë ndaluam te një shtëpi afër tregut të gjelbër të qytetit. Babai e njihte pronarin. Natën u shtrimë për të fjetur të veshur me pallto. Natën e bëra në dysheme, kuptohet, pa i mbyllur kurrë sytë.
Të nesërmen, erdhi lajmi se dëbimi kishte filluar edhe në lagjen ku ishim strehuar. Iu bashkuam kolonës, së cilës këtë radhë nuk i dukej as fillimi e as fundi. Mbaj mend ushtarët serbë me fytyra të ngjyrosura, që ishin vendosur pothuajse në çdo pesë metra. “Bezhite u Albaniju”, më tingëllonte në vesh, derisa e shtrëngoja fort vëllanë e tretë, nga frika mos po e ndajnë prej nesh, siç kishin vepruar me shumë të rinj të tjerë. E di se asnjëri nuk qanim, ishim në gjendje ankthi e tmerri, s’bëhej fjalë për lot. Rrugës nga “Qafa”, më kujtohet një plakë, mbase rreth të 80-tave apo më shumë, që derisa ecte u dorëzua. Ra në gjunjë e rënkueshëm bërtiti; Ooo, nuk muj ma! Kurrë nuk do ta harroj dhimbjen që ndjeva për të, nevojën për ta kapur për krahu e për ta ndihmuar. Por, kolona ecte dhe askush nuk guxonte të shihte pas. Mbërritëm te stacioni i trenit i Prishtinës. Një tren i stërmbushur u nis për në destinacion. Mijëra të dëbuar të tjerë silleshin si pa koka nëpër hapësirën e stacionit. Disa ushtarë serbë mbikëqyrnin sa lart-poshtë. Ishin ditët e para të bombardimeve të NATO-s dhe kur ushtima e një bombardimi të tillë u dëgjua në stacionin e trenit, ushtarët filluan gjuajtjet drejt qiellit... Atë natë e zbardhëm në stacion. Më kujtohet nëna që mbante mbesën në duar dhe shishja me qumësht, që përpiqeshim ta ngrohnim me duar për ta ushqyer të voglën e familjes. Në ato orë pritjeje për askund, krejt befasisht, vëllai i tretë u rrëzua nga pjesa e çimentos ku po qëndronim dhe ra pa ndjenja në shinat e trenit. U tmerruam deri në palcë. Pandehëm se vdiq. Vëllai i madh, mjek me profesion, bashkë me një shokun e tij, i dhanë ndihmën e parë. Minutat u dukën shekuj dhe Luli u rikthye.
Treni i radhës po ngarkohej me shpejtësinë e dritës. Në përpjekje për të hipur të gjithë bashkë, dikush më ka ndihmuar dhe kam hipur nga dritarja për t’u ndodhur në një grumbull njerëzish, që ngulfateshim nga njëri-tjetri. Derisa po hipja në tren, një tjetër përjetim i rëndë. Një fëmijë 2-3 vjeç që qante, përpiqeshin t’ia gjenin dikë të familjes. Shumë zëra, britma, ‘jo, nuk i ka familjarët në tren’... ‘a hipi filani’, ‘ku mbeti ai’, ‘ku mbeti ky’... Dhe, kur dukej se më nuk kishte vend as për gjilpërë në trenin famëkeq, u nisëm, pa ditur destinacion. Mbaj mend se treni u ndal në Fushë-Kosovë për më se një orë. Dhe aty dëgjoje skenarë të mundshëm, nga më të ndryshmit. “Tash do të na vrasin”, “Do t’i ndajnë burrat nga gratë”, “Do të na dhunojnë”... Ndalja tjetër ndodhi në Han të Elezit. Nga dritarja e trenit në kodrën përballë ndalesës, kam parë dy kufoma njerëzish të sapodjegura... Skenarët nga të dëbuarit vazhdonin. Trupi na ishte shtangur, e lëvizja më e vogël ishte e pamundur. Vetëm kokën mund ta ktheje në ndonjë drejtim, nuk kishte vend as duarve t’u ndërroje pozicionin.
Treni u ndal në Bllacë. Një lumë të dëbuarish, të cilëve ne iu bashkuam më 1 prill. Kohë e vranët e me shi. Skenarët se çfarë mund të ndodhte tutje, vazhdonin. Vetëm u shtoheshin lotët. Shumë prej të dëbuarve ishin çliruar nga frika dhe tani qanin, vajtonin. Kush për familjarë të humbur, kush për shtëpinë të djegur, kush për largimin nga vendlindja.
Pas çlirimit nga ngulfatja në tren, sfidë ishte sigurimi i një kafshate bukë dhe kalimi i natës nën qiellin e hapur. Shpërndarja e bukës bëhej ‘kush mund të kapte’, dhe kishte që ngelnin duarboshë. Si për të plotësuar mozaikun e tmerrit me emrin Bllacë, filloi edhe shiu. Të përbaltur, të uritur, pa gjumë, pa destinacion, pa shpresë, tretën pesë ditë të plota në luginën e mallkuar, ku dëgjoheshin edhe dhimbje lindjesh, të nënave të reja, ku dëgjoje për largim nga jeta të ndonjë të moshuari, ku shihje njerëz të gatshëm për t’u kacafytur mes vete për gjëra nga më banalet. Bëhej ‘luftë’ për një bukë, luftë për të kapur i pari një batanije, për të siguruar një vend më pak të përbaltur, luftë në vete për të gjetur një vend për kryerje të nevojave fiziologjike, e në fund luftë për t’u renditur para policisë maqedonase e cila pengonte largimin nga Bllaca dhe sillej po aq barbarisht, si policia serbe. Më kujtohet si sot, se kemi pritur një natë e një ditë në grumbullin e njerëzve, në përpjekje për t’iu afruar vendit ku renditeshin autobusët që mbartnin të dëbuarit tutje. Por, mes nesh e autobusëve, ishte policia e pamëshirshme maqedone, me sjellje brutale e poshtëruese ndaj secilit prej nesh. Në atë turmë njerëzish që shtynin e u dukej se secili u ka faj për gjendjen ku ishim katandisur, nuk arritëm të qëndronim afër njëri-tjetrit si familje. U lehtësuam kur e pamë vëllanë me kunatën dhe beben pesëjavëshe, që arritën të kalonin kordonin policor, pastaj, pas disa orësh, mes shtyrjesh, sharjesh, lodhjesh, në breg dola edhe unë, me vëllanë e vogël. Atëbotë, unë 19 vjeç, e vëllai i vogël, 12. Refuzonim të hipim në autobus pa pritur edhe prindërit dhe familjarët e tjerë. Por, urdhri ishte për të hipur ose për t’u kthyer ku kishim qenë. Hipëm. Vetëm atëherë filluam të qanim. Kur qaja unë, vëllai përpiqej të më ngushëllonte. Sapo unë ndalesha, lotët e tij ia mbulonin fytyrën e njomë dhe buzën që i dridhej. Tërë rruga deri në Tetovë, na shkoi duke e ngushëlluar njëri-tjetrin. Thellë brenda vetes, e ndienim se kishim humbur. Nuk kishte më fare rëndësi ku po shkonim. Një familje në Tetovë na strehoi në gjirin e saj për një javë, derisa, falë mobilizimit të shqiptarëve në Maqedoni, arritëm të gjenim vëllanë me kunatën dhe mbesën, në Strugë. Vëllai erdhi e na mori në Strugë, ku kaloi edhe një javë tjetër për t’u ribashkuar me prindërit dhe motrën e dytë në kampin e Stankovecit, prej nga, pas dy ditësh, hipa për herë të parë në aeroplan, për t’u bashkuar në kampin Kirklareli, në Turqi, me pjesën tjetër të familjes, vëllanë e dytë me grua, motrën e madhe dhe vëllanë e tretë. Shumë lot dhimbjeje e gëzimi që u ribashkuam kemi derdhur atë ditë. Tre muaj në kampin turk, ishin ditët më të zymta të jetës sonë. Mblidheshim qindra veta para televizorëve, nëpër zona të caktuara të kampit, për të dëgjuar lajmet e mbrëmjes në TVSH. Lajmin e çlirimit të Kosovës, e festuan, pothuajse të gjithë, por unë nuk mund ta besoja. Pa e parë me sytë e mi, nuk besoj! Dyshoja atëbotë. Fillimi i korrikut na gjeti në Prishtinë...
* * *
Unë u përmenda nga kujtimet e luftës, kur Lura, pas ‘testimit’ të babait, vazhdoi me pyetjen e radhës, nëse kisha hipur ndonjëherë në aeroplan? “Po, kam hipur për herë të parë, gjatë luftës”, iu përgjigja unë. “Shih, mami, prapë me luftë”, reagoi ajo. E unë, shtova, “Dhe nuk jam frikësuar fare, se asokohe nuk përbënte kurrfarë rëndësie nëse do të zbrisnim të gjallë nga ai aeroplan, përderisa ishim dëbuar nga vendi ynë, që aq shumë e donim”.

© REVISTA TEUTA. Të gjitha të drejtat janë të rezervuara.